W procesie nauczania matematyki zadawanie pytań jest istotnym i trudnym problemem dydaktycznym. Wymaga on opracowania przynajmniej ramowych podstaw teoretycznych i ich konkretyzacji w praktyce. Nie jest to proces łatwy biorąc pod uwagę rzeczywistość, w której mamy do czynienia z przeładowanym programem nauczania, licznymi klasami i ciągłym pośpiechem.

Zadawanie pytań jest najczęstszą czynnością nauczyciela w toku lekcji. Badania wykazują, że około 2/3 słów w czasie lekcji wypowiada nauczyciel (w tym około 200-300 pytań dziennie). Elementy teorii pytań nie występują w sposób otwarty w programach uczelni kształcących nauczycieli - nie ma bowiem oddzielnego przedmiotu, który kształtowałby umiejętności studentów w tym zakresie. Trudno jednoznacznie stwierdzić, czego jest to wynikiem.

Poprawne stawianie pytań nie jest sztuką łatwą, szczególnie na lekcjach matematyki, gdzie wymaga się precyzji sformułowań oraz konkretności i celowości dokonywanych operacji.

W stawianiu pytań występują trudności dotyczące ich składni, czyli syntaktyki, znaczenia, a więc semantyki i zastosowania - pragmatyki.

Trudności składni związane mogą być zarówno z językiem naturalnym, jak i matematycznym. W języku naturalnym pytania można stawiać za pomocą zdań o różnej formie gramatycznej, zakończonych pytajnikiem lub przy użyciu partykuły "czy", np.: "Czy można tak to rozwiązać?". W wielu przypadkach pytanie może być wyrażone w formie rozkazującej lub orzekającej, np.: "Wyjaśnij, jak to rozwiązałeś". Pytania, jak to ostatnie, utrudniają aktywizowanie ucznia, zwłaszcza słabego, któremu brakuje słownictwa, a często też i wiadomości, aby wyjaśnić swój tok postępowania.

Trudności semantyczne, czyli znaczeniowe dotyczą rozpoznania znaczenia pytania. Semantyczne trudności nazywane są często trudnościami logicznymi. Określenie to jest o tyle mylące, że zdanie w sensie logicznym różni się od pytania. To pierwsze rozpatrujemy w kategoriach prawdy i fałszu, pytanie natomiast może wywoływać odpowiedzi innych kategorii

Trudności pragmatyczne - trudności odnoszące się do miejsca i znaczenia pytań w procesie kształcenia. Ważnym jest, aby pytanie było pragmatycznie celowe, tzn. dostosowane do szczegółowego celu lekcji oraz o przeciętnym poziomie trudności, czyli nie za łatwe i nie za trudne. Pytania muszą być zadawane w sposób ekonomiczny tzn. tak, by za pomocą możliwie małej ich liczby uzyskać maksymalną ilość potrzebnych informacji.

Wiedza jest niezwykle ważnym obszarem funkcjonowania i rozwoju człowieka. Znajomość pewnych faktów, świadomość różnorodnych kontekstów pozwala na pozytywne wyróżnienie w tłumie i stosunkowo szybkie sprawdzenie oraz określenie swojej wartości - dokładnie tak, jak nauczyciel robi to poprzez codzienne odpytywanie, sprawdzian czy klasówkę. Niezależnie, jaka to będzie forma: ustna czy pisemna, prowadzący musi dbać o rozwój podstawowych matematycznych aktywności ucznia poprzez przemyślaną strukturę i kolejność zadawanych na lekcjach pytań. Matematyka ciągle jeszcze jest przedmiotem, którego nauka sprawia uczniom trudności. Ogromne znaczenie ma, więc zachowanie porządku w heurystyce złożonej z pytań.

Więcej:

• Ajdukiewicz K., Język i poznanie,T. I, Wybór pism z lat 1920 - 39, PWN, Warszawa 1885.
• Chołaj H., Myślenie zaczyna się od pytań, Oświata i Wychowanie 2/2001.
• Cooney T.J., Davis E.J., Henderson K.B., Dynamice of Teaching Secondary School Mathematics, Boston 1975.
• Ćwik M., Pytanie nauczyciela jako środek kontroli w nauczaniu matematyki, Roczniki Polskiego Towarzystwa Matematycznego, Dydaktyka Matematyki 8/1987.
• Dylak S., Wizualizacja w kształceniu nauczycieli, Wyd. Naukowe UAM, Poznań 1995.
• Filip J., Rams T., Dziecko w świecie matematyki, Wyd. Impuls, Kraków 2000.
• Gołąb Z., Heine A., Pogański K., Słownik terminologii językoznawczej, PWN, Warszawa 1968.
• Góralski A., Zadanie, metoda, rozwiązanie, WNT, Warszawa 1984.
• Jespersen O., The Philosophy of Grammar, Allen und Unwin, Londyn 1948.
• Kłaczkow K., Kurczab K., Świda E., Matematyka - Podręcznik dla liceów i techników kl. III, cz. I, Oficyna Edukacyjna K. Puzdro, Warszawa 2004.
• Konior J., Nauka czytania tekstu matematycznego w szkole ( wybrane problemy i propozycje), Poradnik dydaktyczno - wychowawczy, Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Warszawie, Oddział w Bielsku - Białej, 5/1990.
• Kordziński J., Królestwo pytań, Nowa Szkoła 8/2000.
• Kuklewski J., Matematyka a język, Wyd. Nowik, Opole 2005.
• Omijanowski K., W poszukiwaniu pytań, Matematyka 2/2002.
• Norwa J., Materiały pomocnicze dla nauczycieli matematyki, Bydgoszcz 1969.
• Pardała A., Problemy dydaktyczne związane z interwencją nauczyciela w toku rozwiązywania zadań matematycznych przez uczniów, Wyd. WSP, Rzeszów 1984.
• Polya G., Jak to rozwiązać?, PWN, Warszawa 1993.
• Rabijewska B., Materiały do zajęć z dydaktyki matematyki, cz. I, Wyd. UW, Wrocław 1998.
• Rams T., Logika pytań w nauczaniu matematyki, Matematyka 6/2000.
• Tocki J., Struktura procesu kształcenia matematycznego, Wyd. WSP, Rzeszów 2000.
• Tocki J., Trudności semiotyczne w stawianiu pytań w nauczaniu matematyki, Studia Matematyczne Akademii Świętokrzyskiej, T. 9, Kielce 2002.
• Treliński G., Wybrane zagadnienia dydaktyki matematyki w zadaniach, WSP im. J. Kochanowskiego, Kielce 1991.
• Wiertlewski S., Pytania bez odpowiedzi, Pytania jako pośrednie akty mowy, Wyd. Sorus, Poznań 1995.
• Zimny Z.M., Kształcenie szkolne, Wyznaczniki przebiegu efektywności, Wyd. WSP, Częstochowa 1987.